O uso de exploracións radiolóxicas converteuse en parte habitual da práctica médica, e xustifícase porque os beneficios clínicos para o paciente superan os leves riscos da radiación. Non obstante, nin sequera as pequenas doses de radiación están totalmente exentas de riscos. Unha pequena parte das mutacións xenéticas e das neoplasias malignas na poboación poden atribuírse á radiación natural de fondo. As exposicións por diagnóstico médico son a causa principal de exposición á radiación artificial e constitúen, aproximadamente, un sexto da dose que as persoas reciben de xeito natural.
Na directiva de 1997 da Unión Europea [2] establécese que todos os implicados deberán reducir a exposición innecesaria dos pacientes á radiación. As organizacións responsables e as persoas que utilizan a radiación ionizante teñen que cumprir o establecido nesta directiva. Un modo importante de reducir a dose de radiación é non realizar probas innecesarias (en particular, repetir exploracións).
A dose efectiva dunha exploración radiolóxica é a suma ponderada das doses que reciben diversos tecidos corporais, na que o factor de ponderación de cada tecido depende da súa sensibilidade relativa ao cancro inducido pola radiación ou a efectos hereditarios graves. Con isto obtense unha estimación de dose única, que garda relación co risco total debido á radiación, á marxe de como se distribúa a dose de radiación polo corpo.
Táboa 1. Doses efectivas características en exploracións médicas diagnósticas na década do 2000
| Procedemento diagnóstico | Dose efectiva característica (mSv) |
Nº. equivalente de RX de tórax |
Período
equivalente aproximado de radiación natural1 |
|---|---|---|---|
| Radiografías: | |||
| Extremidades e articulacións (excluída a cadeira) | < 0,01 | < 0,5 | < 1,5 días |
| Tórax (sinxela, póstero-anterior) | 0,02 | 1 | 3 días |
| Cranio | 0,06 | 3 | 9 días |
| Columna dorsal | 0,7 | 35 | 4 meses |
| Columna lumbar | 1,0 | 50 | 5 meses |
| Cadeira | 0,4 | 20 | 2 meses |
| Pelve | 0,7 | 35 | 4 meses |
| Abdome | 0,7 | 35 | 4 meses |
| UIV | 2,4 | 120 | 14 meses |
| Esofagograma | 1,5 | 75 | 8 meses |
| Papa baritada esófago-gastro-duodenal | 2,6 | 130 | 15 meses |
| Tránsito intestinal | 3 | 150 | 16 meses |
| Enema opaco | 7,2 | 360 | 3,2 anos |
| TC de cabeza | 2,0 | 100 | 10 meses |
| TC de tórax | 8 | 400 | 3,6 anos |
| TC de abdome ou pelve | 10 | 500 | 4,5 anos |
| Medicina nuclear: | |||
| Pulmonar de ventilación (Xe-133) | 0,3 | 15 | 7 semanas |
| Pulmonar de perfusión (Tc-99m) | 1 | 50 | 6 meses |
| Renal (Tc-99m) | 1 | 50 | 6 meses |
| Tiroidea (Tc-99m) | 1 | 50 | 6 meses |
| Ósea (Tc-99m) | 4 | 200 | 1,8 anos |
| Cardíaca dinámica (Tc-99m) | 6 | 300 | 2,7 anos |
| PET de cabeza (F-18 FDG) | 5 | 250 | 2,3 anos |
(1)Media da radiación de fondo no Reino Unido = 2,2 mSv ao ano. As medias rexionais oscilan entre 1,5 e 7,5 ao ano. Revisado por B. Wall, da Xunta Nacional de Radioprotección.
As doses efectivas características dalgunhas exploracións habituais en radiodiagnóstico oscilan entre un factor 1.000, equivalente a un ou dous días de radiación natural de fondo (0,02 mSv, no caso dunha radiografía de tórax) e 4,5 anos, no caso da TC de abdome. Non obstante, hai considerables variacións de radiación de fondo entre países e mesmo dentro dun mesmo país. As doses para as exploracións radiolóxicas ordinarias baséanse nos resultados recollidos pola NRPB, de medidas de doses a pacientes, realizadas en 380 hospitais entre 1990 e 1995 en todo o Reino Unido. Na súa maior parte, son máis baixas que as que figuraban en edicións anteriores desta publicación, que se baseaban en datos de principios dos anos oitenta, o que supón unha evolución satisfactoria cara a unha mellor protección dos pacientes. As doses de exploracións por TC e con radionucleidos baséanse en estudos nacionais levados a cabo en 2002 pola NRPB e a Sociedade Británica de Medicina Nuclear (BNMS), e é pouco probable que cambiasen significativamente dende entón.
As probas complementarias radiográficas máis frecuentes son as exploracións de membros e tórax a doses baixas, pero son as exploracións con altas doses, relativamente infrecuentes, como a TC de corpo enteiro e as probas con bario, as que contribúen principalmente á dose colectiva dunha poboación. Particularmente altas son as doses nalgunhas probas por TC e non mostran ningunha tendencia a diminuír. O uso de TC segue en aumento. A contribución actual da TC é probablemente a metade da dose colectiva debida a exploracións radiolóxicas. Por iso, é esencial que a petición dunha TC estea plenamente xustificada e que se apliquen técnicas nas que se minimiza a dose, á vez que se continúa obtendo a información diagnóstica fundamental. De feito, hai autores que consideran que o risco adicional de cancro mortal consecutivo a unha TC de abdome é, no transcurso da vida dun adulto, da orde de 1 por 2.000 (fronte ao risco dunha RX de tórax, que é de 1 por millón) [25]. A pesar de todo, o risco global de padecer un cancro entre a poboación é de case 1 de cada 3, polo que, con respecto a este dato, o exceso de risco dunha exploración por TC é moi pequeno, e as vantaxes que pode traer consigo adoita compensar de sobra.
Nas presentes directrices sobre a remisión de pacientes aos servizos de diagnóstico por imaxe, as doses foron agrupadas en espectros amplos co fin de axudar o médico a entender a magnitude da dose de radiación das diversas exploracións.
Táboa 2. Clasificación das doses efectivas características da radiación ionizante procedente das técnicas habituais de diagnóstico por imaxe
| Clase | Dose efectiva característica (mSv) | Exemplos |
|---|---|---|
| 0 | 0 | Ecografía, RM |
| I | < 1 | Radiografías de tórax, de extremidades ou de pelve |
| II1 | 1 - 5 | UIV, RX da columna lumbar, MN (por exemplo, gammagrafía ósea), TC de cabeza e colo |
| III | 5 - 10 | TC de tórax e abdome, MN (por exemplo, cardíaca) |
| IV | > 10 | Algunhas probas de MN (por exemplo, algún PET) |
(1)A dose media anual de radiación de fondo en case toda Europa atópase na clase II.
